Πώς διαμορφώνεται η προσωπικότητα του παιδιού;

Με τον όρο προσωπικότητα εννοούμε το σύνολο των χαρακτηριστικών που κάνουν το ένα άτομο να ξεχωρίζει από το άλλο και είναι σχετικά σταθερά στο χρόνο. Η προσωπικότητα μας είναι ένας από τους πιο σημαντικούς παράγοντες που θα καθορίσουν τις σκέψεις, στάσεις και συμπεριφορές μας σε μια δεδομένη κατάσταση.

Από τότε που αναπτύχθηκε η επιστήμη της ψυχολογίας έχουν προταθεί αρκετές θεωρίες προσωπικότητας και για αρκετό καιρό επικράτησε μια διαμάχη για το αν ο άνθρωπος γεννιέται ή διαμορφώνεται από το περιβάλλον του. Τα τελευταία χρόνια ωστόσο οι περισσότεροι ψυχολόγοι συναινούν στο ότι η προσωπικότητα του ανθρώπου δεν είναι συνδεδεμένο με το ένα ή το άλλο, ούτε είναι άθροισμα των βιολογικών και κοινωνικών παραγόντων αλλά αποτέλεσμα αλληλεπίδρασης τους.

Ακόμα και κατά την διάρκεια της κύησης έχει ξεκινήσει να αλληλεπιδρά το γενετικό υλικό που κουβαλάει το έμβρυο με το περιβάλλον στο οποίο βρίσκεται η μητέρα. Το έμβρυο δέχεται πολλά μηνύματα για το περιβάλλον στο οποίο πρόκειται να γεννηθεί από το πώς η μητέρα τρέφεται, κοιμάται και αισθάνεται. Το έμβρυο έχει εγγενή μηχανισμό προσαρμογής με σκοπό την επιβίωση. Για παράδειγμα, έχει βρεθεί πως όταν η μητέρα βιώνει ιδιαίτερα δυσμενείς συνθήκες και υποσιτίζεται αλλάζει ο φαινότυπος του εμβρύου, μειώνεται ο μεταβολισμός και η ανάπτυξη των οργάνων έτσι ώστε να επιβιώσει μέχρι την γέννα.

Με τον ίδιο τρόπο, το έμβρυο προσαρμόζεται και στην ψυχολογική κατάσταση της μητέρας. Έρευνες έχουν δείξει ότι μέτρια επίπεδα στρες της μητέρας συνδέπνται με ωρίμανση του νευρικού συνστήματος του εμβρύου ενώ αντίθετα, πολύ υψηλά επίπεδα μπορούν να την αναστείλουν. Η επίδραση των υψηλών επιπέδων στρες μπορεί να συνεχιστεί και μετά την γέννα αφού έχει βρεθεί ότι συνδέονταν με βρέφη που ήταν πιο ανήσυχα και έδειχναν πιο συχνά δυσφορία.

Ωστόσο ο εγκέφαλος του νεογέννητου είναι μόλις το 1/4 του εγκεφάλου ενός ενήλικα και αυτό υποδεικνύει ότι η διαμόρφωση της προσωπικότητας θα συνεχιστεί για πολύ ακόμα.

Ένας βασικός παράγοντας που συμβάλλει στην προσωπικότητα του παιδιού μετά την γέννηση είναι η σχέση με την μητέρα και στη συνέχεια με τους υπόλοιπους ενήλικες που θα αναλάβουν την φροντίδα του. Το κατά πόσο θα καλυφθούν οι ανάγκες του βρέφους για τροφή αλλά και για τρυφερότητα και αγάπη επηρεάζει το πόσο ασφαλής και δυναμικός θα είναι αργότερα ως ενήλικας. Ακόμα και η σχέση του παιδιού με τους γύρω του όμως είναι θέμα αλληλεπίδρασης βιολογικών και κοινωνικών παραγόντων. Αλλιώς αντιδρούμε σε ένα μωρό που είναι ήσυχο τις περισσότερες ώρες και κοιμάται πολύ και αλλιώς σε ένα μωρό που είναι αρκετά απαιτητικό και χρειάζεται πολλές ώρες απασχόληση.

Στα επόμενους μήνες και χρόνια της ζωής του, το παιδί θα συνεχίσει να υπόκειται σε διάφορες συνθήκες και καταστάσεις που θα παίξουν άλλοτε μικρότερο και άλλοτε μεγαλύτερο βαθμό στην προσωπικότητα του. Αυτό δείχνει πόση σημασία έχει το να δημιουργούμε θετικές συνθήκες σε κάθε περιβάλλον που βρίσκεται ένα παιδί, όπως αυτό της οικογένειας, του σχολείου, της γειτονιάς, της Εκκλησίας. Παρά το γεγονός ότι η προσωπικότητα είναι σταθερή στην ενήλικη ζωή, ο άνθρωπος δεν παύει ποτέ να αλλάζει και να εξελίσσεται. Ακόμα και χαρακτηριστικά προσωπικότητας που θεωρούνται πιο αρνητικά και δυσκολεύουν τον ίδιο και τους άλλους μπορούν είτε να τα 'δουλέψουν' (π.χ. μέσω της ψυχοθεραπείας ή των στενών σχέσεων) είτε να τα διοχετεύσουν δημιουργικά σε έναν τομέα της δουλειάς ή ένα χόμπυ).